Sự phát triển của AI – từ khái niệm đến ứng dụng thực tế

AI không phải là một công nghệ mới ra đời vài năm gần đây, mà là kết quả của hành trình nghiên cứu dài hơn 70 năm. Vào thập niên 1950, các nhà khoa học như Alan Turing hay John McCarthy đã đặt nền móng cho lĩnh vực này với câu hỏi: “Máy móc có thể suy nghĩ được không?”.

Tuy nhiên, chỉ đến khi dữ liệu lớn (Big Data) và sức mạnh tính toán bùng nổ, AI mới thực sự cất cánh. Những tiến bộ trong machine learning và đặc biệt là deep learning (học sâu) đã giúp máy tính vượt xa giới hạn ban đầu, có thể nhận diện hình ảnh, xử lý ngôn ngữ tự nhiên và thậm chí sáng tạo nội dung.

Ngày nay, AI hiện diện trong nhiều lĩnh vực:

• Y tế: Google DeepMind từng phát triển hệ thống AI có khả năng dự đoán bệnh thận trước 48 giờ, giúp cứu sống hàng triệu người.

• Tài chính: JPMorgan sử dụng AI để phân tích hàng triệu tài liệu pháp lý trong vài giây, công việc vốn mất hàng nghìn giờ lao động.

• Giáo dục: Hệ thống học tập cá nhân hóa của Coursera hay Duolingo giúp học viên được “dạy kèm” theo năng lực riêng.

• Giao thông: Tesla, Waymo và nhiều hãng khác đang thử nghiệm xe tự lái, hứa hẹn giảm tai nạn giao thông và tối ưu hóa vận tải.

• Đời sống số: ChatGPT, Bard, Copilot và nhiều trợ lý ảo khác mang lại trải nghiệm giao tiếp tự nhiên với máy tính.

Cơ hội mà AI mang lại

Tăng trưởng kinh tế và năng suất lao động

Theo McKinsey, AI có thể nâng cao năng suất lao động toàn cầu thêm 40% vào năm 2035. Các quy trình tự động hóa giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, đồng thời tạo ra giá trị mới trong nghiên cứu và sáng tạo.

Hỗ trợ ra quyết định thông minh

AI có thể xử lý hàng tỷ dữ liệu trong thời gian ngắn, đưa ra dự báo xu hướng kinh tế, dịch bệnh hay biến đổi khí hậu. Điều này giúp chính phủ và doanh nghiệp có căn cứ khoa học để hoạch định chiến lược.

Cải thiện chất lượng cuộc sống

Trong y tế, AI giúp chẩn đoán nhanh và chính xác hơn. Trong giáo dục, AI cá nhân hóa việc học. Trong giao thông, xe tự lái hứa hẹn giảm thiểu tai nạn. Tất cả đều hướng tới một xã hội an toàn, tiện ích và bền vững hơn.

Thúc đẩy sáng tạo và ngành nghề mới

AI không chỉ thay thế công việc cũ mà còn tạo ra những ngành nghề chưa từng tồn tại, ví dụ như kỹ sư dữ liệu, huấn luyện AI, nghệ sĩ kỹ thuật số.

Những thách thức và lo ngại

Quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu

AI vận hành dựa trên dữ liệu. Khi lượng dữ liệu cá nhân được thu thập và xử lý khổng lồ, nguy cơ rò rỉ và bị lợi dụng cũng gia tăng. Vấn đề này càng trở nên nhạy cảm khi AI được ứng dụng trong tài chính và y tế.

Việc làm và bất bình đẳng xã hội

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), AI có thể thay thế 85 triệu việc làm vào năm 2025, nhưng đồng thời tạo ra 97 triệu việc làm mới. Tuy nhiên, không phải ai cũng đủ kỹ năng để chuyển đổi sang công việc mới, dẫn đến bất bình đẳng lao động.

Trách nhiệm pháp lý

Khi một xe tự lái gây tai nạn hoặc một AI y tế chẩn đoán sai, câu hỏi đặt ra là: ai phải chịu trách nhiệm? Đây là bài toán pháp lý mà nhiều quốc gia vẫn loay hoay chưa giải quyết triệt để.

Đạo đức và kiểm soát AI

Càng ngày AI càng có khả năng tự học hỏi và ra quyết định mà con người khó kiểm soát. Nguy cơ "AI vượt khỏi tầm kiểm soát" không còn là chuyện viễn tưởng. Elon Musk và hơn 1.000 chuyên gia từng kêu gọi tạm dừng phát triển AI siêu việt để tránh những hệ lụy khó lường.

AI tại Việt Nam – Cơ hội và thách thức

Nhận thấy tiềm năng của AI, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Chiến lược quốc gia về AI đến năm 2030, đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo trong khu vực.

Một số ứng dụng AI đã và đang phát triển tại Việt Nam:

• Y tế: VinBrain (thuộc Vingroup) phát triển AI hỗ trợ chẩn đoán hình ảnh y khoa.

• Ngân hàng: Nhiều ngân hàng thương mại áp dụng chatbot AI và hệ thống phát hiện gian lận giao dịch.

• Giáo dục: Một số trường đại học đưa AI vào giảng dạy và nghiên cứu.

• Giao thông: TP.HCM và Hà Nội thử nghiệm AI trong quản lý đèn tín hiệu giao thông.

Tuy nhiên, hạn chế lớn vẫn nằm ở: thiếu dữ liệu mở, thiếu nhân lực chất lượng cao và cơ sở hạ tầng tính toán còn hạn chế.

Hướng đi cho tương lai

Để AI phát triển bền vững và mang lại lợi ích cho toàn xã hội, cần chú trọng các yếu tố sau:

1. Khung pháp lý và chính sách rõ ràng về quyền riêng tư, trách nhiệm pháp lý và đạo đức AI.

2. Đầu tư đào tạo nhân lực – từ phổ thông đến đại học – để chuẩn bị thế hệ lao động có kỹ năng số.

3. Hợp tác quốc tế nhằm học hỏi kinh nghiệm và xây dựng chuẩn mực chung.

4. Khuyến khích đổi mới sáng tạo thông qua hỗ trợ khởi nghiệp và doanh nghiệp công nghệ.

Kết luận

Trí tuệ nhân tạo đang trở thành trụ cột của nền kinh tế số và sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong những thập kỷ tới. Đây là cơ hội để con người khai phá tiềm năng sáng tạo, nâng cao chất lượng cuộc sống, nhưng cũng là lời cảnh báo về những thách thức đạo đức, pháp lý và xã hội cần được giải quyết.

Nếu biết cách tận dụng, AI sẽ không thay thế con người mà trở thành đối tác đồng hành, cùng nhân loại xây dựng một tương lai bền vững, công bằng và thịnh vượng.